Met de nog steeds toenemende vergrijzing en gestegen levensverwachting in ons land, neemt ook het aantal mensen met dementie toe. Juist voor deze mensen is een coherente omgeving, die voelt en blijft voelen als een thuis, van belang.
Onze leefomgeving ervaren we met al onze zintuigen; omgevingsprikkels vormen een onlosmakelijk geheel van de ruimtelijke omgeving. Volgens Golembiewski (2010) ondersteunt een samenhangende, betekenisvolle en controleerbare ruimte onze mentale en fysieke gezondheid. Zien, horen, ruiken, proeven en voelen helpen ons de ruimte te begrijpen. Echter, wanneer het cognitieve vermogen en het geheugen door bijvoorbeeld Alzheimer verminderen, bepalen geur, geluid, zonlicht, of een zuchtje wind louter de ervaring van het hier en nu.
Bovengenoemde omgevingsprikkels zijn een van de groepen factoren die de gezondheid en kwaliteit van ons leven beïnvloeden. Als architect en onderzoeker buig ik mij dagelijks over de vraag hoe het ruimtelijk ontwerp het welbevinden van mensen positief kan beïnvloeden. Juist bij het ontwerpen voor deze kwetsbare groep is het voor architecten en interieurarchitecten de uitdaging om de juiste balans van prikkels te ontwerpen. Een balans die als prettig wordt ervaren door mensen met een verminderde kracht van de zintuigen door ouderdom en bijdraagt aan het gevoel van thuis zijn.
Gelukkig groeit de kennis hoe we door middel van ontwerp een gezonde balans van prikkels kunnen creëren; een balans die deels op universele waarden berust, deels op individuele voorkeuren. Kennis die leidt tot ontwerprichtlijnen voor mensen met dementie, zoals een duidelijk verschil in kleur tussen vloer en wand voor oriëntatie, voldoende daglicht voor verbetering van het bioritme, een verrijkte omgeving met uitzicht op groen en overzichtelijke stoepen met voldoende plekken om te rusten. Richtlijnen die mensen met een afnemend cognitief vermogen helpen zich thuis te voelen daar waar ze thuis zijn. Bij het SIA RAAK onderzoeksproject naar thuisgevoel in verpleeghuizen bleek niet alleen het interieur van belang, maar ook de hoeveelheid privéruimte, kwaliteit van gemeenschappelijke ruimte en buitenruimte.
Los van sommige specifieke eisen bij het ontwerpen voor dementie stuit ik in mijn promotieonderzoek naar gebruikersvoorkeuren in ziekenhuizen op de gezonde invloed van een juiste balans in en controle over omgevingsprikkels. Zijn specifieke ontwerpaspecten, zoals een duidelijk verschil tussen wand en vloer, hinderlijk voor mensen zonder dementie? Zijn wij het als ontwerpers niet aan onze professie verplicht om wanneer we specifieke tools kunnen inzetten om een gezonde omgeving te ontwerpen, dit ook te doen? Niet alleen in een verpleeghuis, maar overal. Wat mij betreft wel. En mocht er in de toekomst een middel gevonden worden tegen Alzheimer, dan hebben we nog steeds een gezond gebouw en een prettige leefomgeving voor iedereen.
AnneMarie Eijkelenboom
architect / r&d, EGM r&d
2018.09.21
Wereld Alzheimer Dag 2018