Architect en EGM-partner Bas Molenaar heeft onlangs op een gezondheidszorgseminar in Florence een voordracht gehouden. Hier een verkorte weergave van 'The Unzipped Hospital'.
Het ritsloze ziekenhuis
In Nederland zien we steeds vaker voorstellen voor nieuwe ziekenhuizen waarbij het traditionele ziekenhuisgebouw is 'opengeritst' en als kleinere fragmenten is opgenomen in de stedelijke omgeving. De maatschappelijke achtergrond voor deze fragmentatie van zorg is goed te illustreren met het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Dordrecht. Hier is sprake van een transitie van een megaziekenhuisgebouw in de binnenstad naar een ruim opgezet gezondheidspark aan de stadsrand.
Zoals bij vrijwel alle ziekenhuizen werden vroeger de noodzakelijke uitbreidingen en functionele veranderingen eenvoudigweg toegevoegd aan het oude gebouw. Dit terwijl de omgeving - de drukke Dordtse binnenstad - zichzelf ook verder ontwikkelde en het dus steeds krapper werd, een op termijn onhoudbare situatie. Tijd dus voor een nieuw masterplan, wat leidde tot het Gezondheidspark Dordrecht. Naast ziekenhuisvoorzieningen biedt dit park allerlei aanvullende faciliteiten, zoals winkels, een sportcomplex en een politiebureau.
Openbare ruimte als bindende factor
Het nieuwe ziekenhuis is een verzameling van kleinere gebouwen, in een kleurenschema dat is geïnspireerd door de oude binnenstad. De gebouwen zelf hebben elk een eigen karakter. Zo kan er effectiever worden gereageerd op veranderingen in de zorgvraag: de kleinere eenheden maken aanpassing of uitbreiding veel eenvoudiger dan bij één groot gebouw in een scherp afgebakende omgeving.
Om dit te realiseren is het oude ziekenhuis bij wijze van spreken opengeritst en uitgepakt, waarna de onderdelen zijn gerangschikt en ondergebracht in een bredere context dan die van verpleging en verzorging (de context van 'ziekte' dus). De aanwezigheid van kantoren, sportvoorzieningen en winkels maakt de omgeving veel levendiger en zorgt voor een gezondheidsomgeving, een centrum voor zorg, ontspanning, bedrijvigheid en huisvesting.
Dit concept voor het nieuwe Albert Schweitzer Ziekenhuis sluit nadrukkelijk aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen. Ziekenhuizen hebben met een terugtredende overheid een grotere eigen verantwoordelijkheid gekregen wat betreft investeringen in gebouwen en medische apparatuur. Zij richten zich dus veel directer op de wensen van die markt, de consument.
Aan de andere kant zien we een zelfbewuste consument, die zijn gezondheid vooral koppelt aan zijn leefwijze. Gezond eten en veel bewegen zijn vanzelfsprekende noties: het aloude adagium 'een gezonde geest in een gezond lichaam' is actueler dan ooit. De grenzen tussen welzijn en gezondheidszorg vervagen daarmee; ze zijn immers met elkaar verbonden. Vroeger gold als norm de medische visie dat ziekte een vorm is van lichamelijk disfunctioneren. Tegenwoordig is de consument aan zet en die kijkt vooral uit naar mogelijkheden om zelf beter te functioneren. Was de gezondheidszorg vroeger vooral een aanbodgerichte markt van te leveren zorgproducten, nu staat de dienstverlening centraal en is de markt vraaggestuurd geworden. Daarom ook is de zorg meer verdeeld in door hoogwaardige technologie ondersteunde diensten, logistiek verstandig geconcentreerd op één locatie, en eenvoudiger medische diensten die dicht bij de consument zijn ondergebracht, in de wijk, samen met andere diensten en faciliteiten.
De nieuwe, meer maatschappelijk verweven positie van de zorgverleners, opent voor architecten de weg naar compleet nieuwe architectuur in de zorgsector - zie het Albert Schweitzer Ziekenhuis. Het traditionele ziekenhuis is voorgoed 'unzipped'.